Δραματοθεραπεία: Θεραπεία και πολιτισμικό γεγονός

Η μέθοδος Drama-therapy είναι μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία ομαδική ή ατομική που ως μέσον χρησιμοποιεί την μεταφορά, όπως εκείνη εκφράζεται μέσα από την λειτουργία της τέχνης και ειδικότερα του δράματος.

Εμφανίστηκε  την δεκαετία του ’50, έπειτα από τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο, μέσα σ’ ένα κλίμα αλλαγών και διαφορετικής θεώρησης του ανθρώπου και των αναγκών του.  Μέσα σ’ ένα πλαίσιο υπαρξιακών και νοηματικών αναζητήσεων στο χώρο της επιστήμης, της τέχνης, της φιλοσοφίας.  Μέσα από την μέθοδο Drama-therapy, σύγχρονος άνθρωπος κατάφερε να πραγματώσει την ανάγκη του για προσωπική ανάπτυξη, έκφραση και επικοινωνία, ένα «άνοιγμα» μετά από τις δεκαετίες του «κλεισίματος» της εσωστρέφειας και του πένθους που οι καταστροφές του πολέμου επισώρευσαν.

Επειδή σήμερα η αδυναμία έκφρασης και επικοινωνίας είναι έντονη όσο ποτέ άλλοτε, η συγκεκριμένη μέθοδος είναι επίκαιρη, αποτελεσματική και επιλέξιμη.

Αναγνωρίζουμε ότι ζούμε σε μια μεταβατική φάση του πολιτισμού μας, της σκέψης, της αντίληψης, της ιστορίας, στην εποχή του μεταμοντέρνου.  Πρόκειται για μια μορφή έκφρασης, παραμορφωτικής βεβαίως μιας βαθύτερης και αναπόδραστης ιστορικής ροπής, είτε για την «απώθηση» και τον εξοβελισμό της, για μια εποχή αναστοχασμού στηριγμένη στη λήθη.     

Το μεταμοντέρνο γυρεύει τομές, γεγονότα μάλλον παρά νέους κόσμους, στιγμές αποκάλυψης μετά από τις οποίες τα πράγματα δεν είναι πλέον τα ίδια, γυρεύει όπως το θέτει ο William Gibson το "τότε που άλλαζαν όλα" ή ακόμα σαφέστερα μεταβολές και ανέκκλητες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αναπαρίστανται τα πράγματα και η αλλαγή τους. 

Κινείται μάλλον στο επίπεδο των μορφών είναι περισσότερο "απορημένο" όπως θα έλεγε ο Walter Benjamin.  Ο κόσμος του μεταμοντέρνου είναι πλησιέστερα ανθρώπινος από τον προηγούμενο αλλά συνάμα και κόσμος όπου το πολιτιστικό έχει γίνει "δεύτερη φύση". 

Παρατηρείται μια ιστορική πρωτοφανής διαπίστωση πολιτιστικού και πραγματικού, κβαντικό άλμα όπως θα έλεγε ο Fredric Jameson από την άποψη αυτού που ο Walter Benjamin επέμενε να αποκαλεί κυριαρχία της "αισθητικής" στην πραγματικότητα που προκαλεί ένα είδος ψυχαγωγίας, ένα υπερφυές αίσθημα ευφορίας μέσα στην νέα κατάσταση των πραγμάτων "αναπαραστάσεις" που τείνουν να γεννήσουν έναν ενθουσιασμό και μια διάθεση αναπτέρωσης που δεν πηγάζουν από τα ίδια τα πράγματα.

Στην μεταμοντέρνα κουλτούρα το πολιτιστικό έχει καταστεί προϊόν καθ' εαυτό και καταναλώνεται ως διαδικασία.  Ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά του μεταμοντέρνου είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα ολόκληρο φάσμα αναλυτικών τάσεων που ανήκαν μέχρι τούδε σε πολύ διαφορετικά πεδία οικονομικές προβλέψεις, ερευνητικά προγράμματα, πολιτιστικές κριτικές νέες θεραπείες, ιερεμιάδες περί ναρκωτικών, χαλαρώσεις ηθών, Εθνικές αναβιώσεις και πολιτιστικές αναξιολογήσεις, θρησκευτικές αναβιώσεις ή λάτρεις συμπλέουν πλέον στο γενικότερο πλαίσιο ενός νέου είδους λόγου στο οποίο θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε "μεταμοντέρνα θεωρία".  Η θεωρία λοιπόν αυτή χαρακτηρίζεται από πολυσυλλεκτικότητα, αισθητικοποίηση της πραγματικότητας, παράδοξη και απορημένη λογική.  Έχει πολιτιστική φύση και ενδιαφέροντα για τη διαδικασία περισσότερο από το νόημα ή καλλίτερα υπάρχει διασπορά νοήματος και υπαινιγμός. 

Δεν θα υπήρχε νομίζω καλλίτερο πλαίσιο από ετούτο που οριοθετούν τα ανωτέρω στοιχεία, για να καθοριστεί ο χώρος που κινείται αρδεύεται και απαρτίζεται η μέθοδος και η θεωρία ψυχοθεραπείας μέσω Δράματος.

Η συγκεκριμένη μέθοδος εμφανίστηκε ως όρος το 1956 σ' ένα άρθρο του Peter Slade με τίτλο:  "Drama-therapy πώς να αποκτήσετε προσωπικότητα".  Αυτή ακριβώς την προσωπικότητα σε σχέση με το προσωπείο που εμφανίζεται στην καθημερινή ζωή αναγνωρίζουμε, διαμορφώνουμε και διαφοροποιούμε στην διαδικασία της ψυχοθεραπείας μέσω δράματος ("Προσωπικότητα και Προσωπείο" ονομάζεται και το πρώτο βιβλίο που αναφέρεται στη μέθοδο και που κυκλοφορεί την επόμενη εβδομάδα στην γλώσσα μας.)

Η λειτουργία της διαδικασίας όπως βιώνεται στην πράξη, η συμμετοχή σ' αυτήν του εαυτού ως όλον επιφέρει και τα ανάλογα θεραπευτικά αποτελέσματα.  Λειτουργεί το "παράδοξο" ή "απορία" του θεάτρου όπου την ίδια στιγμή ότι είναι fiction και πεποιημένο είναι και πραγματικό.  Τούτο αποτελεί μια "αποκαλυπτική" διαδικασία που δεν χρειάζεται ερμηνείες. 

Εκείνο που κάνει την θεραπεία δημιουργία είναι η αισθητικοποίηση των πραγμάτων - γεγονότων, η αισθητική απόσταση όπου ο θεραπευτής και θεραπευόμενος εμπλέκονται σ' ένα δημιουργικό παιχνίδι.  Η πολυσυλλεκτικότητα δε της μεθόδου προάγει ένα πλούσιο θεραπευτικό πολιτιστικό σύμπαν, όπου εμπλέκονται διαφορετικά πολιτιστικά στοιχεία, γλώσσες συμπεριφορές, τάσεις, στάσεις και επιθυμίες σ' ένα δημιουργικό ταξίδι.  Ένα ταξίδι ανάλογο με εκείνο που προτείνει το μεταμοντέρνο χωρίς ενδοιασμούς, συμβάσεις και ιστορικές καθηλώσεις.  Ένα ταξίδι στην μεγάλη παγκόσμια χώρα, με οδηγό τις αισθήσεις, το πνεύμα, το σώμα, ένα ταξίδι που σχέση έχει με τις ομοιότητές μας και που δύναται να εμπεριέξει τις όποιες ετερότητες.  Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η γνώση της ταυτότητας μας, καθίσταται επιτακτική, όπως επίσης και να λειτουργούμε μέσα σε ομάδες. 

Η κοινωνική ανθρωπολογία γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη και η εποχή μας ζητά να αναγνωρίσει τον εαυτό της στο "Άλλο".  Το "Άλλο"  βιώνεται σαν μια ολοκληρωτική βίαιη και παράδοξη κάθαρση του εαυτού.  Εκεί η μέθοδος Drama-therapy συναντά την ανθρωπολογία, την τρίτη πηγή της, μετά το θέατρο και την ψυχοθεραπεία.  Μας δίδεται η ευκαιρία για διερεύνηση και ανάδειξη των ιδιαίτερων εθνολογικών, ανθρωπολογικών αλλά και πολιτισμικών στοιχείων, υλικών που ανήκουν στο πλούσιο συλλογικό ασυνείδητό μας.  Η συγκεκριμένη θεραπεία συνδέει τον πολιτισμό και την σημειολογία της καθημερινής ζωής με την «εσωτερική σκηνή» και επιτρέπει την οριοθετημένη εκδραμάτιση σε καταστάσεις όπως π.χ. το πένθος, εκεί όπου η ζωή δεν το επιτρέπει. 

Πρέπει εδώ να διευκρινίσω ότι στον όρο πολιτισμικό περιλαμβάνονται οι δομές που στηρίζουν μια γόνιμη δημιουργική λειτουργία της κοινωνίας, ενώ με τον όρο πολιτιστικό, παραπέμπουμε στην προσπάθεια του ανθρώπου να μετασχηματίσει και να αναπτύξει όχι μόνο τα δώρα της φύσης αλλά και του πνεύματός του. 

Ολοκληρώνοντας θα τολμούσα να πω ότι η μέθοδος της ψυχοθεραπείας μέσω δράματος μας εισάγει σε έναν τρόπο θεώρησης του κόσμου, όπως έκανε παλιότερα η ψυχανάλυση, μια θεωρία Drama-therapy που έχει συγγένεια και συνάφεια με την θεωρία του μεταμοντέρνου λόγω των παρακάτω στοιχείων:

1.    Διασπορά του νοήματος

2.    Αισθητικοποίηση της πραγματικότητας

3.    Το πολιτιστικό ως δεύτερη φύση

4.    Παράδοξη και απορημένη λογική

5.    Πολυσυλλεκτικότητα

6.    Αξιοποίηση της ίδιας της διαδικασίας

Κλείνοντας θα έλεγα ότι η μέθοδος Drama-therapy αποτελεί τον χώρο πραγμάτωσης της θεωρίας του μεταμοντέρνου, ενώ την ίδια στιγμή προετοιμάζει τον άνθρωπο του μέλλοντος για το ξεπέρασμα της εν λόγω θεωρίας, αφού μέσα από την λήθη αναδημιουργεί την μνήμη.

Κρασανάκης Στέλιος

 Ψυχίατρος – Δραματοθεραπευτής-Σκηνοθέτης